Ένας ντετέκτιβ στο δάσος του Κατύν

Σημείωση ΟΙΚΟΛΟΓΕΙΝ  : Αναρωτιέμαι για τον τίτλο του άρθρου της Χ. Παπαδημητρίου , που αφορά το μυθιστόρημα «Άνθρωπος χωρίς ανάσα» του  Philip Kerr: Γιατί χρειάζεται ένας ντετέκτιβ στο δάσος του Κατύν; Για να διερευνήσει τι; Αυτό που η ίδια η Σοβιετική Ένωση παραδέχθηκε, δηλαδή την εκτέλεση  Πολωνών αξιωματικών από τους Σοβιετικούς  και εν συνεχεία την επίρριψη της ευθύνης στους Ναζί;

 Όσον αφορά τα του ντετέκτιβ Μπέρναρντ Γκούντερ, που είναι και ο ήρωας του Philip Kerr, το θέμα της δίωξης του ατομικού εγκλήματος μέσα σε ένα περιβάλλον κατά συρροήν  εγκλημάτων, δεν είναι ιδιαίτερα πρωτότυπο. Υπενθυμίζω τη «Νύχτα των στρατηγών» (1967, Σκηνοθεσία Ανατόλ Λίτβακ, με Πήτερ Ο’ Τουλ και Ομάρ Σαρίφ) που είχε  υπόθεση τη δολοφονία εκδιδομένων γυναικών από ένα στρατηγό στα πλαίσια της γερμανικής κατοχής της Πολωνίας. Ιδιαίτερο επίσης δεν είναι και το θέμα των εκ των ένδον «αντιφρονούντων» στο χιτλερικό καθεστώς  , όπως ήταν οι Πρώσσοι αξιωματικοί. Εν τέλει η πιο ενδιαφέρουσα πρωτοτυπία του βιβλίου του Kerr έγκειται  στα λεγόμενα περί  «ανεξάρτητης υπηρεσίας της Βέρμαχτ η οποία ερευνά τα εγκλήματα πολέμου των Γερμανών στρατιωτών» !!!

Να το πιστέψουμε ως γεγονός, ως ελαφρά τη καρδία  εξωραϊσμό του Ράϊχ  ή  ως επινόηση, μυθιστορηματική αδεία;

Τελευταίο αλλά σημαντικότερο : Με τέτοιες ύπουλες  και μακιαβελικές πρακτικές όπως στην περίπτωση του Κατύν, κατάφεραν οι Σοβιετικοί  και οι παραστεκάμενοί τους να κάνουν τους λαούς της Ανατολικής Ευρώπης να ακούν «Σοσιαλισμός» και να το βάζουν στα πόδια….

 Χίλντα  Παπαδημητρίου :

Βρισκόμαστε στα 1943. Η Μάχη του Στάλινγκραντ έχει τελειώσει, και παρά τους ισχυρισμούς του Χίτλερ ότι η Γερμανία παραμένει αήττητη, οι γερμανοί στρατιώτες –από τους ανώτερους αξιωματούχους της Βέρμαχτ ώς τον πιο ταπεινό φαντάρο– ξέρουν ότι το τέλος πλησιάζει με ανατριχιαστική ταχύτητα.

Η ανακάλυψη ομαδικού τάφου στο δάσος του Κατύν, έξω από το Σμολένσκ, δίνει μια ιδέα στον υπουργό προπαγάνδας, Γιόζεφ Γκέμπελς: αν τα πτώματα ανήκουν πράγματι σε Πολωνούς αξιωματικούς που δολοφόνησε ομαδικά η μυστική αστυνομία (NKDV) των Σοβιετικών το 1940 (κατά τη διάρκεια της Σοβιετικής Κατοχής της Πολωνίας), τότε η Γερμανία έχει μια ύστατη ευκαιρία να διασπάσει το μέτωπο των συμμάχων και να αντιστρέψει την εξέλιξη του πολέμου. 

Την έρευνα καλείται να διεξάγει το Γραφείο Εγκλημάτων Πολέμου, μια ανεξάρτητη υπηρεσία της Βέρμαχτ η οποία ερευνά τα εγκλήματα πολέμου των Γερμανών στρατιωτών – όσο παράλογο κι αν μοιάζει αυτό, στη ναζιστική Γερμανία. Στην υπηρεσία αυτή υπηρετεί ο γνωστός μας κυνικός, βερολινέζος, πρώην αστυνομικός, Μπέρναρντ Γκούντερ, και είναι ιδανικός για να φορτωθεί την έρευνα, αφού δεν είναι μέλος του ναζιστικού κόμματος –άρα είναι αντικειμενικός– και δεν «μασάει» στις απειλές υψηλόβαθμων και χαμηλόβαθμων. Πώς γίνεται όμως να ξεθάψει κανείς μόνο τα πτώματα των Πολωνών αξιωματικών, όταν μερικά μέτρα παραπέρα βρίσκονται αμέτρητοι ομαδικοί τάφοι των Εβραίων και Ρώσων αμάχων και Παρτιζάνων που εκτέλεσε η Βέρμαχτ και τα Ες Ες; Και τι θα γίνει όταν κάποιοι «αθώοι» γερμανοί οπλίτες που υπηρετούν στο κέντρο διαβιβάσεων του Σμολένσκ, θα βρεθούν σφαγμένοι; Θα ανακαλύψει ο Γκούντερ το δολοφόνο τους, ή θα την πληρώσουν πάλι οι άμαχοι Ρώσοι κάτοικοι του Σμολένσκ;

Στο 9ο βιβλίο του με ήρωα τον ιδιόρρυθμο βερολινέζο αστυνόμο, ο Φίλιπ Κερ φωτίζει μια άλλη παραγνωρισμένη πλευρά της γερμανικής ιστορίας: τις διαμάχες και τις αντίρροπες δυνάμεις που υπήρχαν στον επιφανειακά αρραγή γερμανικό στρατό. Οι πρώσοι αριστοκράτες, οι οποίοι ανέχτηκαν την άνοδο Χίτλερ έναντι μεγάλων οικονομικών ανταλλαγμάτων, συνωμοτούν αδιάκοπα εναντίον του και οργανώνουν αλλεπάλληλες αποτυχημένες απόπειρες δολοφονίας του. Ήδη είναι ορατή μπροστά τους η κατάρρευση της ναζιστικής Γερμανίας και η επέλαση του Κόκκινου Στρατού. Αν θέλουν να γλιτώσουν το τομάρι και τα πλούτη τους, θα πρέπει να προλάβουν τις εξελίξεις, κι αυτό τους κάνει πιο αδίστακτους κι από τους ανελέητους «προλετάριους» Ναζί.

Ο Μπέρνι θα αναρωτηθεί πολλές φορές για τον παραλογισμό της δουλειάς του. Τι νόημα έχει η αναζήτηση ενός μεμονωμένου δολοφόνου, σ' ένα έθνος αποτελούμενο από κατά συρροή δολοφόνους; Πώς γίνεται να καταδικάζεις σε θάνατο δι' απαγχονισμού ένα δεκανέα για το βιασμό μιας ρωσίδας χωριατοπούλας, όταν μερικά χιλιόμετρα παραπέρα, τα τάγματα των Ες Ες έχουν εξολοθρεύσει πρόσφατα 25.000 άνδρες, γυναίκες και παιδιά; Πιο κυνικός και αθυρόστομος από ποτέ, ο Μπέρνι θα κινδυνεύσει πολλές φορές, ακροβατώντας σε τεντωμένο σκοινί, αφού θα είναι σχεδόν αδύνατον να μη θίξει τα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα της γερμανικής στρατιωτικής διοίκησης.

Το πιο αδύναμο σημείο του βιβλίου είναι το επεισόδιο όπου ο Μπέρνι θα διαπράξει την εν ψυχρώ δολοφονία ενός αθώου Γερμανού στρατιώτη, για να σωθεί από ενδεχόμενους κινδύνους. Ο αναγνώστης έχει συνηθίσει τον Γκούντερ να ξεσκεπάζει και να οδηγεί στη δικαιοσύνη τους εγκληματίες ενός εγγενώς εγκληματικού καθεστώτος, και όχι να αντιγράφει τις δικές τους τακτικές. Μια εξήγηση γι' αυτό ίσως είναι ότι σε αφύσικους καιρούς, ακόμα και οι πιο φυσιολογικοί άνθρωποι αναγκάζονται να κάνουν αφύσικα πράγματα, όπως έχει πει ο Φίλιπ Κερ.

Στον Άνθρωπο Χωρίς Ανάσα, ο συνήθως ψύχραιμος και νηφάλιος Μπέρνι θα χάσει πολλές φορές την ψυχραιμία και το παροιμιώδες χιούμορ του, αφού μόλις στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου θα ξεσκεπάσει τον μυστηριώδη Γερμανό δολοφόνο και θα γλιτώσει ο ίδιος παρά τρίχα από το στρατοδικείο. Μέσα στο φρικιαστικό τοπίο των σκαμμένων τάφων, των πτωμάτων και της διαρκούς απειλής της προέλασης του Κόκκινου Στρατού, ο Μπέρνι θα ερωτευτεί την ιατροδικαστή Μάριαν Κράμστα, αλλά το ειδύλλιο δεν θα έχει ευτυχές τέλος. Ποιος νουάρ ήρωας υπάρχει περίπτωση να ευτυχήσει;

Ο σκοτσέζος Φίλιπ Κερ είχε τη φαεινή ιδέα να ασχοληθεί με την ιστορία του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, από την πλευρά των ηττημένων. Και καθώς τα τελευταία χρόνια όλο περισσότερα αρχεία της εποχής είναι προσβάσιμα στο κοινό, ο Κερ επανέφερε στην επικαιρότητα τον Μπέρνι Γκούντερ μετά από δεκαετή σχεδόν «συνταξιοδότηση», εστιάζοντας κάθε φορά και σε μια διαφορετική, ανατριχιαστική πτυχή της γερμανικής ιστορίας (π.χ. Μοιραία Πράγα). Για τους θαυμαστές του Μπέρνι Γκούντερ, υπάρχει ένα ευχάριστο νέο: ο Φίλιπ Κερ επιβεβαίωσε ότι το μεγάλο καλωδιακό τηλεοπτικό κανάλι HBO αγόρασε τα δικαιώματα της «Τριλογίας του Βερολίνου», με παραγωγό τον Τομ Χανκς. Ο συγγραφέας, σε συνέντευξή του στο μπλογκ Mystery Scene, εξομολογήθηκε ότι όταν ξεκίνησε να γράφει τη σειρά, φανταζόταν τον γερμανό ηθοποιό Κλάους Μαρία Μπραντάουερ στο ρόλο του Μπέρναρντ Γκούντερ. Δεκαπέντε χρόνια μετά, θα ήθελε να δει τον Άγγλο, γερμανικής καταγωγής, Μάικλ Φασμπέντερ, να ενσαρκώνει τον ήρωα του.

Η ΧΙΛΝΤΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ είναι μεταφράστρια και συγγραφέας.

ΠΗΓΗ : ΠΟΛΙΤΕΙΑ